(Nhân kỷ niệm 90 năm
ngày sinh và 30 năm ngày mất nhà thơ Nam Trân)
Nhà thơ Nam Trân tên
thật là Nguyễn Học Sĩ, sinh ngày 15/2/1907, mất ngày 21/12/1967 là người quê
Đại Lộc, Quảng Nam, nhưng tên tuổi ông gắn bó với Huế hơn nửa thế kỷ nay
không chỉ vì ông từng là học sinh Trường Quốc học Huế và sau khi đỗ tú tài
làm tham tá tòa Khâm sứ Huế, mà chủ yếu vì tập thơ đầu tay "Huế Đẹp và
Thơ" đã được các tác giả "Thi nhân Việt Nam" trân trọng đánh
giá: "...tả cảnh Huế chưa ai bằng được Nam Trân."
"Huế Đẹp và
Thơ" xuất bản năm 1939, gồm gần 40 bài thơ, phần lớn là những bài viết về
con người và cảnh vật xứ Huế: Cô gái Kim Luông, Vườn cau Nam Phổ, Huế mưa dầm,
Núi Ngự sông Hương,Trước chùa Thiên Mụ, Mùa đông cánh đồng An Cựu...Đầu đề
các bài thơ và tên bạn bè mà tác giả ghi tặng - những học giả, văn nghệ sĩ lừng
danh như Nguyễn Tiến Lãng, Đào Duy Anh, Tạ Quang Bửu, Thế Lữ, Nguyễn Lân,
Phan Khôi, Đào Đăng Vỹ, Đoàn Phú Tứ..., gợi chúng ta nhớ đến Huế một thời là
nơi thu hút, đào luyện nhân tài. Có thể nói đây cũng là một vẻ đẹp của Huế.
Chính từ vẻ đẹp này, một tài thơ xứ Quảng đã thành của Huế, đã tôn vinh Huế bằng
nghệ thuật thơ "biệt thành một lối" - như nhà phê bình Hoài Thanh
đã ghi nhận.
Quả thực, "Huế Đẹp
và Thơ" rất phong phú về giọng điệu, chứng tỏ tác giả đã thật công phu
tìm tòi sáng tạo để hình thức thơ diễn đạt những điều muốn nói một cách có hiệu
quả nhất. Bài "Đẹp và Thơ" (hoặc là "Cô gái Kim Luông"),
mấy câu đầu, ông dùng thể "thất ngôn" để tả vẻ đẹp bên ngoài một
cách khách quan:
Thuyền nan đủng đỉnh
sau hàng phượng
Cô gái Kim Luông yểu
điệu chèo
Tôi xuống thuyền cô,
cô chẳng biết
Rằng thơ thấy đẹp phải
tìm theo
Thuyền qua đến bến cô
lui lại,
Vẩy chiếc chèo ngang:
giọt nước gieo.
Bốn câu cuối bài, điệu
thơ lục bát thật hợp với sự xao lòng của nhà thơ:
Đăm đăm mỏi mắt vì
chèo
Chèo cô khuấy nước
trong veo giữa dòng
Biết không?Cô hỡi, biết
không?
Chèo cô còn khuấy,
sóng lòng còn xao!
Trong bài "Mùa
đông cánh đồng An Cựu", những câu thơ chỉ một hai chữ như là những nốt lặng
buồn:
Như lá bàng
Rụng.
Ôi! Đìu hiu
Cảnh chiều
Đông!
Ruộng ngập: mênh mông
Nước phẳng.
Cò bay, yên lặng,
Quang đồng.
Thơ Nam Trân trung thực
với lòng mình, không chiều theo khuôn mẫu nào, khi cần ông dám viết những điều
làm người khác bất bình. Đó là khi ông viết "Giận khúc Nam Ai".
"Ở Huế mà ghét Nam Ai, nội chừng ấy vẫn đã lạ." ("Thi nhân Việt Nam")
Nhưng đọc thơ, ta hiểu ông:
Đừng kể nữa những mảnh
tình tan tác.
Hãy đứng lên, Nhạc
sĩ, với tôi, đi!
Tôi ghét anh mê giọng
hát sầu bi
Và tung mãi tâm hồn
thừa trụy lạc
Hãy đứng dậy! Vứt chiếc
cầm ảo não!
Tôi cần nghe những
khúc nhạc rất hùng...
Bài thơ báo hiệu sự
chuyển mình của nhà thơ và cũng là sự chuyển mình của Huế trước khi cách mạng
bùng nổ. Quả nhiên, sau Cách mạng Tháng Tám 1945, ông đã sớm tham gia vào
công cuộc kháng chiến, giữ nhiều chức vụ ở Quảng Nam và Liên khu V. Sau năm
1954, ông tập kết ra Bắc, tiếp tục sự nghiệp văn học bằng những công trình dịch
thuật nhiều tác phẩm lớn, trong đó có tập thơ "Nhật ký trong tù" của
Chủ tịch Hồ Chí Minh và hai tập "Thơ Đường". Nhờ học vấn uyên thâm
kết hợp với tài thơ sẵn có, cho đến nay, nhiều bài thơ dịch từ chữ Hán của
ông vẫn là mẫu mực chưa ai vượt qua, nên đã được dùng trong nhiều sách giáo
khoa. Ví như bài thơ "Ngắm trăng" ("Nhật ký trong tù") mà
nhiều người biết là bản dịch của Nam Trân:
Trong tù không rượu
cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay, khó
hững hờ;
Người ngắm trăng soi
ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe cửa ngắm
nhà thơ.
Trân trọng những đóng
góp về nhiều mặt của nhà thơ-dịch giả Nam Trân, tháng 10/1997, lễ kỷ niệm 90
năm ngày sinh và 30 năm ngày mất của ông đã được tổ chức trọng thể tại Hà Nội.
Có một chi tiết, với riêng Huế, kể cũng là điều đáng kể: Từ một năm trước,
chuẩn bị tái bản tập thơ "Huế, Đẹp và Thơ" vào dịp kỷ niệm, nhưng
gia đình nhà thơ Nam Trân không tìm đâu ra bản in ngày trước; cho đến lúc chị
Nguyễn Thị Lệ - em gái nhà thơ, một cựu nữ sinh Đồng Khánh Huế viết thư cho
tôi và tôi đã nhờ anh Hồ Tấn Phan tìm được tập thơ in lần đầu. Nhờ đó,
"Huế, Đẹp và Thơ" đã được tái bản rất đẹp với trang bìa màu tím Huế,
kịp đến với bạn đọc cả nước đúng vào dịp kỷ niệm 90 năm ngày sinh của nhà thơ
Nam Trân.
Huế, Tháng 12/1997
(Báo "Thừa Thiên
- Huế", Tháng 12/1997)
Trong Hiện thực &
sáng tạo tác phẩm văn nghệ.NXB Hội Nhà Văn- 2006
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét